Ivır Zıvır Belgelerden,Efemera Koleksiyonerliğine Tarihi ve Kültürel Yolculuk

Ivır Zıvır Belgelerden,Efemera Koleksiyonerliğine Tarihi ve Kültürel Yolculuk

Seyahat biletlerinizi, okul diplomalarınızı, kartvizitleri, adınıza veya işletmenize düzenlenmiş faturaları, size bir şekilde verilen çeşitli davetiyeleri, önemli gün ve gecelere özel basılı broşür veya objeleri, haberin anlam ve önemine yönelik gazete kupürleri, dergi insörtleri, mektup ve zarfları, hatıra olarak dağıtılmış eşantiyon ve reklam promosyon objelerini, eski fotoğraf ve tebrik kartlarını, el yazısı ile yazılmış değerli değersiz kâğıt parçalarını velhasıl özetle gündelik yaşama ait ”ıvır zıvır” olarak nitelendirilebilecek kısa ömürlü küçük ve geçici belgeleri ifade eden ne varsa biriktiriyor, özenle saklıyor ve zaman zaman inceleyerek istifade ediyorsanız sizin de efemerist bir yanınız var diyebiliriz.

Yukarıdaki paragrafı okuduktan sonra  bir çoğunuz efemerist de nedir? diye soracaktır belki. Hemen açıklayalım, Efemera koleksiyonu yapan koleksiyonerlere efemerist denir. Efemera ise gündelik yaşama ait ıvır zıvır, kısa ömürlü, küçük ve geçici belge niteliği taşıyabilen materyallerin genel adıdır.

Daha detaylı anlatmak gerekirse, kısa süreli bir amaç için düzensiz olarak üretilen ( seçim broşürleri, el ilanları ),biriktirmek amacıyla üretilmeyen ( antetli zarf, kartvizit, noter evrakları ), bir amaç için üretilen ( tanıtım broşürleri, müze giriş biletleri, uçak ikaz kartları ), resmi veya gayri resmi evrak hükmünde olan ( tapu, fatura, makbuz, davetiyeler ),yararlılığı değişken olan (mektup, reçete, prospektüs, kullanma talimatları ), gerçek değerleri zamanla anlaşılan ( gazete nüshaları, genelgeler, fotoğraflar ), koleksiyoncular tarafından koleksiyon malzemesi olarak da değerlendirilebilinen ( posta kartları, posterler, rozetler, sinema afişleri ),günlük yaşamanın bölük pörçük materyalleri gibi ( tarifeler, tebrik kartları, haritalar, sertifikalar, senetler, ulaşım biletleri ) kısa ömürlü, geçici belgelerin tamamına efemera denir.

Efemera koleksiyoneleri genelde belirli konusu olan tematik koleksiyonlar yaparlar. Ancak genel koleksiyon yapan efemera meraklıları da vardır. Genel koleksiyonlarda alan belirlemek ve belirli konularda yoğunlaşmak zordur. Tematik koleksiyonların çok çeşitli başlıklar altında oluşabileceği gibi genel olarak iki ana kategoride oluşur. Birincisinde belirli türlerde ( tren biletleri, sigara paketleri, posterler ) materyalleri içerir, ikincisinde ise belirli konu ve temaları içeren ( bir markaya ait tanıtım materyalleri, kurum hatıra objeleri, belirli resmi daire evrakları ) materyallerden oluşur.

Bugün özel koleksiyonerlerin haricinde bazı kütüphane ve müzeler, belirli alanlarda efemera koleksiyonları barındırmaktadır. Daha da önemlisi efemeranın bir bilgi kaynağı, arşiv belgesi olabilme konusu, uzmanları tarafından tartışılmaktadır. Günümüzde efemera koleksiyonerliğini kurumsal anlamda gerçekleştiren resmi kurum sayısı çok azdır. Son yıllarda gayri resmi organizasyonlar ve şahıs koleksiyonları ile efemera belge koleksiyonlarına ilginin artması sevindirici bir gelişmedir. Bu anlamda dernekleşen, sosyal ağlar ile birlikte hareket eden, bilgi ve belge paylaşan, efemera mezatları ile gündemi ve ortamı canlı tutan efemera çalışmaları hızla yaygınlaşmaktadır.

Efemera aynı zamanda sosyal yaşama ait bilgilerin elde edilebileceği, sosyal tarih araştırmalarında yararlanılan belge niteliği olarak da ayrı bir öneme sahiptir. Gündelik yaşamın ayrıntılarını belgeleyen efemera belgeler; gelecek kuşaklara kültürel ve tarihsel çalışmalarda ışık tutmaktadır. Biriktirilerek koleksiyon yapılan, hatıra olarak saklanan ve gelecek kuşaklara aktarılan doğum, düğün veya ölüm ilanları, teşekkür-takdir belgeleri, posterler, seyahat biletleri, askerlik belgeleri, siyasi parti el ilanları, ticari materyaller ve benzerleri, hemen hemen sosyal hayatın tamamında kullanılan belgeler olması dolayısı ile toplumsal hafıza ile kültürel ve tarihsel seyir hakkında ayrıntılı malumat verebilmektedir.

Üzerinde resmi de bulunan 'Türk inciri ve üzümü yerseniz Türk gibi genç kalırsınız' yazılı reklam broşürü olmasaydı,1960 lı yıllarda 157 yıl yaşında hayatını kaybeden Zaro Ağa’yı ne kadar hatırlayabilecektik? Üzerlerinde güzel yurdumuzun müstesna köşelerine ait manzaraları ve kültürel zenginlikleri resmedilmiş kibrit kutuları; digital imkânların olmadığı zamanlarda zihinlerde ne kadar yer edebilirdi ki? Ticaretimizin sadece kar zarar üzerine kurulu olmadığını, aynı zamanda esnaflık ahlakı ile de manevi kazanç sağlanabileceğini, sakladığımız eski fatura nüshalarının altında yazan “Malımızdan hayır görünüz” ibaresinden de öğrenmedik mi? Yırtık ve sararmış fotoğraflarda sıla özlemi, arkadaş veya dost hatıraları, unutulmaz anıları her bakışta yeniden yaşamadık mı?

Kısa ömürlü, geçici belgeler diye tabir edilen efemeralar önemsiz gibi görünmekle birlikte nice büyük eserlerin ortaya çıkmasına, kaybedilen unutulan şiir ve hikmetli sözlerin hatırlanmasına, tarihi gerçekliklerle örülü vesikaların gün yüzüne çıkmasına, mektuplarda saklı kalmış enterasan gerçek hikâyelerin romanlaşarak birer edebi şahesere dönüşmesine, bir fotoğrafta saklı anın veya olayın canlanmasına yaradıklarını düşündükçe bu materyallerin önemini daha iyi anlayabilmekteyiz.

İnsanlığın kolektif sosyal hafızanın ebedileştirilmesine büyük katkısı olan efemera koleksiyonerliği; korumaya değer bulunan kültürel mirasın kuşaktan kuşağa aktarılmasını geçmişte olduğu gibi gelecekte de sağlayacaktır.